Anadolu’nun Önemli Tanrıçalarından; Hekate!

Muğla Yatağan’da bulunan Lagina yakındaki Karya kenti Stratonikea’nın kült merkeziydi.

Hekate’nin kudretli tapınağı, Helenistik Dünya’da Hekate’ye adanan en büyük tapınaktı.

Büyük olasılıkla Hekate kültü Karya ve Batı Anadolu’da doğmuştur çünkü bütün Karya başta olmak üzere Batı Anadolu’da çok büyük saygı duyulduğu gibi bütün Helenistik ve Roma dünyasını da büyük ölçüde etkilemiştir.

Kibele ve Artemis’ten sonra onlar kadar konuşulmasa da antik çağda Anadolu’da en önemli üçüncü tanrıça olmalıdır.

Lagina Hekate Tapınağı dönemin Helenistik mimari özelliklerini bir çok açıdan bünyesinde barındırıyor.

Örnek olarak pseudo-dipteros planı Korinth düzenindeki mimari elemanlarla yansıtılmış olup, ön planda antalar arasında yer alan in-antis sütunlar İon düzenindedir. Hem duvarlarda hem de sütunlarda bulunan frizlerdeki kabartmalar Helenistik özelliklerle karşımıza çıkmaktadır.

Hekate Tapınağı M.Ö. 81 tarihlidir, ancak bugünkü tapınak M.S. 2. yüzyılın son döneminde yeniden inşa edilmiştir.

Tapınak 21m x 28m ölçülerinde olup, kısa kenarlarında 8, uzun kenarlarında ise 11 sütun bulunmaktadır.

Kimdir Tanrıça Hekate?

Hekate, Yunan Mitolojisinde her biri merkezi bir sütun etrafında sırt sırta duran, başların her biri farklı yöne bakan, üç başlı, üç gövdeli bir tanrıçadır ve Anadolu kökenli bir tanrıçadır bu yüzden Karya’dan başlayıp bütün antik Yunan ve Roma’yı etkilemiştir.

Hatta edebiyatı dahi, William Shakespeare ünlü eserlerinden Macbeth’de Hekate’yı Büyücülerin Başı olarak önemli bir yere koyar.

Hekate’nin en önemli özelliği diğer tanrıçalardan ve tanrılardan farklı olarak, acımasız gerçekliğin kıyısında duran bir tanrıçadır. Genellikle büyücülük tanrıçası olarak bilinir, ancak yaşamın daha kritik yönlerini yönetir. Karakterinin en önemli ama daha az bilineni ise kötülüğün ahlakını sorgulamasıdır.

Hekate’nin üç gövdesi ve başı, tanrıçaya çekiciliğini veren gerçeküstü formdur.

Tanrıça Haceta’nın üçlü formu, kötü ile iyi, büyü ile büyücülük, yasa dışı ile yasal arasındaki çizgiyi temsil eder.

Tanrıça Hekate aynı zamanda doğum, yaşam ve ölüm açısından da gökyüzünde Ay, yeryüzünde Artemis ve Cehennem kapısında Hekate olarak yorumlanır!

Hekate’ye pagan döneminde çok saygı duyulurdu çünkü cadı bilgeliği, bilmeyi temsil ederdi, doğanın, evrenin ve ölüler dünyasının sırlarını bilen bir Tanrıçaydı, öyle ki Demeter’e Persephone’yi bulmasında yardım ederek ölüler dünyasına inmiş bir Tanrıçaydı.

12 Olympos’ludan olmadığı halde gücünü ve kudretini gösteren bir durumdur Hades’in ölüler ülkesine inmesi.

Onun üçlü başı bir anlamda Yunan Panteon’unun üç büyüğü yer, gök ve deniz tanrıları Zeus, Poseidon ve Hades’e atıfta bulunuyor çünkü ölüler ülkesine bir tek Hades inebilirken Hekate Ölüler Ülkesinin kapılarının anahtarını elinde bulunduruyor ve Demeter’e kapıları açarak, karanlıkta meşale tutarak Persephone’yi bulmasında yardımcı olmuştur.

Hekate’nın sembollerinden biride yılandır ve yılan hem yer altında hem üstünde yaşayan bir hayvan olduğu için Hekate’nin iki dünya içinde önemini gösteriyor.

Hekate’nın üç başı aynı zamanda kadının üç aşamasını; genç kızlık, olgun doğurgan kadınlık, yaşlı bilge kadınlık ve ayın üç aşamasını; hilal, yarımay ve dolunayı temsil ediyor.

Hekate’ya atfedilen görevlerden biride yolların ve şehirlerinde koruyucu tanrıçasıdır ve sembolü köpektir, özellikle siyah köpek.

Hekate adına antik İstanbul, Byzantion’da da tapınaklar vardı, tarihçi Bizanslı Dionysius’a göre bugünkü Emirgan sırtlarında Heceta’ya adanmış şehri Boğazdan gelecek tehlikelere karşı ve Boğaziç’nde denizcileri koruyacak bir tapınak. İlaveten Sirkeci ve Kalkedon’da olmak üzere 3 tapınak Haketa onuruna yapılması tanrıçanın Hellenistik İstanbul’da gördüğü saygıyı gösteriyor.

Kalkedon, bugünkü Kadıköy bugün için İstanbul’un bir parçası olsada Poseidon kültünün Apollon kültünün önünde olduğu Byzantion’dan 17 yıl önce kurulmuş bağımsız bir kenttir ve körler ülkesi diye bilinir, ve Kalkedon’da Tanrı Apollon’a çok büyük saygı duyulurdu.

Hekate Byzantion için o kadar önemliki Büyük İskender’in babası 2. Filip şehri bir gece ansızın işgal etmeye kalktığında Hekate kentteki bütün köpekleri havlatarak Bizans Ordusunu teyakkuza geçirip Filip’in şehri işgal edemeden eli boş olarak Karabiga’da bulunan Priapos’a geri çekilmesini sağlıyor.

İlginçtir oğlu Büyük İskender M.Ö. 334’te babasının çekildiği Priapos’un önlerinde Granikos Çayı (Biga Çayı) kıyısında Perslere ilk yenilgisini tattırarak Anadolu’dan ve tarih sahnesinden silinmesine giden yolu açmıştır. Babasının sığındığı kentte İskender zafer kazanmış büyük bir komutan olarak ayrılmıştır.

Hekate’nin 2. Filip’in işgal girişimine karşı köpekleri havlatarak şehirleri ve yolları köpeklerle koruduğuna mitolojik bir göndermeyle birlikte köpeklerin Byzantion’da ne kadar sevildiğini gösteriyor.

Bu gece baskınını önlemesi onuruna Byzantion’da basılan ay-yıldızlı paralar Hekate’ya gösterilen saygının bir başka açıdan da kanıtıdır.

En başa Lagina Hekate Tapınağına dönecek olursak, İngiliz din sosyoloğu Leo Ruickbie’ye göre antik Yunanlar 13 Ağustos ve 30 Kasım’ı, Romalılar ise Lagina Kutsal Alanı’nda her ayın 29’unu tanrıçanın kutsal günü olarak kutlardı ve muhtemelen Byzantion ve Kalkedon’da da Hekate onuruna benzer tarihlerde büyük törenler olurdu.

Fotoğraftaki Hekate heykeli Isparta’nın günümüz Yalvaç ilçesi Pisidia Antakyası’nda M.S. 3. yüzyıla ait ve heykel Antalya Arkeoloji Müzesi’nde sergileniyor.

Lagina, Antik Karya’da Muğla Yatağan’da bulunan Stratonikea’ya 10 km uzaklıktadır.

Metin Yılmaz – NationalTurk

Troad ve Mysia’nın Antik Çağ’dan kalma saklı hazineleri!
Turist Rehberliği Yabancı Dilsiz, Tur Otobüsü Rehbersiz Olmaz!